Zdarzenia, które mogą mieć wpływ na ryzyko prawne z tytułu walutowych kredytów hipotecznych i związane z nim rezerwy
29 stycznia 2021 r. opublikowano zbiór pytań, z którymi Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego zwróciła się do Izby Cywilnej SN w pełnym składzie, co może mieć istotne konsekwencje w zakresie wyjaśnienia istotnych aspektów orzeczeń sądowych i ich konsekwencji. Izbę Cywilną Sądu Najwyższego poproszono o odpowiedź na pytania na temat kluczowych spraw dotyczących umów walutowych kredytów hipotecznych:
- czy jest dopuszczalne zastąpienie – przepisami prawnymi lub normą zwyczajową – abuzywnych przepisów umowy odnoszących się do ustalania kursu walutowego; ponadto
- czy w przypadku niemożności ustalenia kursu walutowego waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego/denominowanego – jest dopuszczalne, by umowa była ważna w pozostałym zakresie; jak również
- czy w przypadku nieważności kredytu CHF, stosowałaby się teoria salda (powstaje pojedyncze roszczenie które odpowiada różnicy roszczenia banku i roszczenia klienta) lub teoria dwóch kondycji (odrębnie roszczenie banku i roszczenie klienta, które powinny zostać rozstrzygnięte odrębnie). Sąd Najwyższy poproszono również o odpowiedź na pytanie,
- od którego momentu rozpoczyna bieg okres przedawnienia w przypadku roszczenia banku o spłatę kwot wypłaconych jako kredyt i
- czy banki oraz konsumenci mogą otrzymać wynagrodzenie za wykorzystanie swoich środków pieniężnych przez drugą stronę.
11 maja 2021 Izba Cywilna Sądu Najwyższego zwróciła się o opinie na temat kredytów hipotecznych we frankach szwajcarskich to pięciu instytucji, w tym do Narodowego Bank Polski (NBP), Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego (UKNF), Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka oraz Rzecznika Finansowego.
Stanowiska: Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i Rzecznika Finansowego są generalnie korzystne dla konsumentów, natomiast NBP i UKNF prezentują stanowisko bardziej wyważone, zawierające sprawiedliwe zasady traktowania kredytobiorców posiadających kredyty hipoteczne w walutach obcych w porównaniu do sytuacji kredytobiorców złotowych, a także wyważone aspekty ekonomiczne dotyczące rozwiązania problemu, które mogłyby zostać rozważone przez Sąd Najwyższy.
W toku kolejnego posiedzenia w dniu 2 września 2021 r., Sąd Najwyższy nie ustosunkował się do odpowiedzi na zadane pytania i nie jest znany nowy termin posiedzenia.
Dnia 12 sierpnia 2021, w sprawie z powództwa konsumenta przeciwko Bankowi Millennium SA, o zapłatę do TSUE skierowane zostało pytanie prejudycjalne (C-520/21) czy w przypadku uznania, że umowa kredytu zawarta przez bank i konsumenta jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, strony oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w wykonaniu tej umowy (bank – kapitału kredytu, konsument – rat, opłat, prowizji i składek ubezpieczeniowych) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, mogą domagać się także jakichkolwiek innych świadczeń, w tym należności w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia. Rozprawa odbyła się 12 października 2022 r. W rozprawie udział wzięli przedstawiciele Banku, pełnomocnik konsumenta, przedstawiciele Komisji Europejskiej, rządu polskiego, Rzecznika Finansowego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Komisji Nadzoru Finansowego oraz prokurator. Komisja Europejska w swoim stanowisku sprzeciwiła się przyznaniu prawa bankom do dodatkowego świadczenia finansowego z tytułu korzystania przez konsumenta z udostępnionego kapitału. Komisja stwierdziła jednocześnie, że przyznanie konsumentom prawa do dodatkowego świadczenia finansowego nie będzie sprzeczne z prawem UE. Przedstawiciele rządu polskiego, Rzecznika Finansowego, Rzecznika Praw Obywatelskich oraz prokurator również sprzeciwili się przyznaniu bankom prawa do dodatkowego świadczenia.
Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego wskazał, że istotą problemu nie jest abuzywność klauzul umownych, tylko aprecjacja franka szwajcarskiego (CHF) względem złotego (PLN). W ocenie Przewodniczącego KNF bankom przysługuje prawo do ekonomicznej rekompensaty z tytułu umożliwienia innemu podmiotowi korzystania z kapitału.
Kolejnym etapem w sprawie będzie wydanie przez Rzecznika Generalnego opinii w sprawie. Wydanie opinii zaplanowano na dzień 16.02.2023r.
Dnia 9 grudnia 2022 r. w sprawie z powództwa Banku przeciwko kredytobiorcy o zapłatę – zwrot udostępnionego kredytobiorcy na podstawie nieważnej umowy kapitału oraz równowartości korzyści związanej z korzystaniem przez kredytobiorcę z kapitału, sąd skierował do TSUE pytanie prejudycjalne czy w przypadku uznania, że umowa kredytu zawarta przez bank i konsumenta jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, bank oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w wykonaniu tej umowy (kapitału kredytu) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, może domagać się także jakichkolwiek innych świadczeń, w tym należności w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia. Sprawę zarejestrowano pod sygnaturą C-756/22. Sąd kierując pytanie, zwrócił się do TSUE z wnioskiem o połączenie sprawy z w/w toczącym się już postępowaniem pod sygn. akt C-520/21. Trybunał postanowił nie łączyć tych spraw.
Z zakresem rozliczeń pomiędzy Bankiem a kredytobiorcą po upadku umowy kredytowej związane jest również zagadnienie prawne skierowane do siedmioosobowego składu Sądu Najwyższego (sygn. III CZP 54/21). Termin rozpoznania sprawy nie został jeszcze wyznaczony.
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przedstawione także zostało zagadnienie czy umowa kredytu ma charakter umowy wzajemnej w świetle regulacji dotyczących prawa zatrzymania.
W dniu 8 grudnia 2020 roku p. Jacek Jastrzębski, przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego (KNF), zaproponował wprowadzenie rozwiązania „sektorowego” w kwestii ryzyka związanego z walutowymi kredytami hipotecznymi dla całego sektora. Rozwiązanie polegałoby na oferowaniu przez banki swoim klientom możliwości dobrowolnego przystępowania do porozumień, na podstawie których klient zawierałby z bankiem ugodę, tak jakby jego kredyt od samego początku był kredytem złotowym oprocentowanym za pomocą odpowiedniej stopy WIBOR powiększonej o marżę historycznie stosowaną do takiego kredytu.
Po tym publicznym ogłoszeniu propozycja stała się przedmiotem konsultacji pomiędzy bankami; konsultacje były prowadzone pod auspicjami KNF i Związku Banków Polskich. Ogólnie rzecz biorąc, banki dokonały oceny warunków, w których takie rozwiązanie można by wdrożyć, oraz jego dalszych skutków.
Zgodnie z informacjami przekazanymi w poprzednich sprawozdaniach finansowych Zdaniem Zarządu Banku po dokonaniu oceny ważnymi aspektami, które należy uwzględnić przy podejmowaniu decyzji o potencjalnym wdrożeniu takiego programu, były: a) korzystna opinia lub przynajmniej brak sprzeciwu ze strony istotnych instytucji publicznych; b) wsparcie jego realizacji przez Narodowy Bank Polski; c) poziom pewności prawnej umów dotyczących ugody, które byłyby podpisane z kredytobiorcami; d) poziom wpływu finansowego przed i po opodatkowaniu; e) konsekwencje kapitałowe, w tym korekty regulacyjne poziomu wymogów kapitałowych związanych z walutowymi kredytami hipotecznymi.
W oparciu o aktualnie dostępne informacje, niektóre z wyżej wymienionych aspektów prawdopodobnie nie zostaną w pełni wyjaśnione i/lub osiągnięte.
Każda decyzja dotycząca realizacji takiego programu, wymagałaby od Zarządu przedłożenia jej Radzie Nadzorczej i Walnemu Zgromadzeniu Akcjonariuszy, biorąc pod uwagę istotność takiej decyzji oraz jej implikacji.
Pomimo, że nie wszystkie z tych aspektów udało się wyjaśnić, Bank w praktyce wykorzystuje elementy takiego rozwiązania przy niektórych indywidualnych negocjacjach z kredytobiorcami walutowych kredytów hipotecznych, w tym również w toku postępowań sądowych.
Skutkiem uchwały SN z 7 maja 2021 r. jest stwierdzenie, że bankowi przysługuje zwrot świadczenia pieniężnego spełnionego przez bank w wykonaniu trwale bezskutecznej umowy. Biorąc pod uwagę niepewność co do momentu rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczeń banku, Bank w celu ochrony swoich interesów kieruje przeciwko kredytobiorcom pozostającym w sporze sądowym z bankiem pozwy o zapłatę. Na żądanie banku składają się: roszczenie o zwrot kapitału udostępnionego kredytobiorcy na podstawie umowy oraz roszczenie o zwrot równowartości korzyści uzyskanej przez kredytobiorcę w związku z korzystaniem z udostępnionego kapitału (równowartość usługi finansowej). Do dnia 31 grudnia 2022 r. Bank skierował przeciwko kredytobiorcom ponad 3 000 pozwów. Z uwagi na toczące się postępowania w sprawach pytań prejudycjalnych (C-520/21, C-756/22) dotyczących zakresu roszczeń stron nieważnej umowy, w sprawach z powództwa Banku nie zapadło dotąd prawomocne rozstrzygnięcie zawierające merytoryczną ocenę złożonych przez Bank roszczeń o zwrot korzyści związanej z korzystaniem z kapitału.
Ze względu na złożoność i niepewność co do wyniku spraw sądowych, w tym z tytułu kontr-pozwów a także potencjalnego wdrożenia rozwiązania Przewodniczącego KNF lub innych rozwiązań negocjacyjnych albo potencjalnych orzeczeń Sądu Najwyższego lub Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, na dzień publikacji sprawozdania finansowego trudno jest wiarygodnie oszacować ostateczne skutki różnych potencjalnych rozwiązań.