Najlepszym odzwierciedleniem wartości godziwej instrumentów finansowych jest cena, która jest możliwa do otrzymania w przypadku sprzedaży aktywa lub do zapłaty w przypadku transferu zobowiązania w transakcji rynkowej (cena wyjścia). W przypadku wielu produktów i transakcji, dla których wartość rynkowa wzięta bezpośrednio z kwotowań aktywnego rynku (marking-to-market) nie jest dostępna, wartość godziwa musi być szacowana za pomocą wewnętrznych modeli opartych na dyskontowaniu przepływów finansowych (marking-to-model). Przepływy finansowe dla różnych instrumentów są wyznaczane zgodnie z ich indywidualną charakterystyką, a czynniki dyskontujące uwzględniają zmiany w czasie zarówno rynkowych stóp procentowych, jak i marż.
Zgodnie z MSSF 13 „Wycena wartości godziwej” Grupa stosuje techniki wyceny, które są odpowiednie do okoliczności i w przypadku których są dostępne dostateczne dane do wyceny wartości godziwej, przy maksymalnym wykorzystaniu odpowiednich obserwowalnych danych wejściowych i minimalnym wykorzystaniu nieobserwowalnych danych wejściowych, a mianowicie:
wycena oparta o dane w pełni obserwowalne (kwotowania aktywnego rynku)
modele wyceny wykorzystujące informacje niestanowiące danych z poziomu 1, ale obserwowalne bezpośrednio lub pośrednio
modele wyceny wykorzystujące dane nieobserwowalne (niepochodzące z aktywnego rynku)
Techniki wyceny przyjęte do ustalenia wartości godziwej są stosowane w sposób ciągły. Zmiana techniki wyceny skutkująca przeniesieniem pomiędzy powyższymi metodami następuje, gdy:
Wszystkie modelowe oszacowania zawierają pewną dozę arbitralności i dlatego odzwierciedlają wyłącznie wartość instrumentów, dla których zostały stworzone. W tych warunkach prezentowane wartości różnic między wartościami godziwymi i bilansowymi nie mogą być rozumiane jako korekty wartości ekonomicznej Grupy. Wartość godziwa tych instrumentów jest wyznaczana wyłącznie w celu wypełnienia wymogów prezentacyjnych określonych przez MSSF 13 i MSSF 7.
Główne założenia i metody zastosowane do oszacowania wartości godziwej aktywów i pasywów Grupy są następujące:
Należności i zobowiązania wobec banków
Wartość godziwa tych instrumentów finansowych została wyznaczona poprzez zdyskontowanie bieżącymi stopami przyszłych przepływów kapitałowych i odsetkowych przy założeniu ich wystąpienia w terminach kontraktowych.
Kredyty i pożyczki udzielone klientom
Wartość godziwa instrumentów tego rodzaju bez określonego harmonogramu spłat, ze względu na ich krótkoterminowy charakter oraz stabilną w czasie politykę Grupy w odniesieniu do tego portfela, jest zbliżona do wartości bilansowej.
Dla zmienno-procentowych produktów leasingowych wartość godziwą oszacowano poprzez skorygowanie wartości bilansowej o zdyskontowane przepływy wynikające z różnicy marż.
Wartość godziwa instrumentów o określonym terminie zapadalności została oszacowana poprzez zdyskontowanie związanych z nimi przepływów finansowych w terminach i na warunkach wynikających z umów przy zastosowaniu bieżących stóp zero kuponowych oraz marż na ryzyko kredytowe.
W przypadku kredytów mieszkaniowych, ze względu na ich długoterminowy charakter, do oszacowania przyszłych przepływów finansowych dodatkowo zostały uwzględnione: efekt wcześniejszej spłaty oraz ryzyko płynności w walutach obcych.
Zobowiązania wobec klientów
Wartość godziwa tego rodzaju instrumentów bez terminu wymagalności lub o terminie wymagalności do 30 dni została uznana przez Grupę za zbliżoną do wartości bilansowej.
Wartość godziwa instrumentów o terminie wymagalności ponad 30 dni została wyznaczona poprzez zdyskontowanie bieżącymi stopami (włączając bieżące średnie marże wg głównych walut i przedziałów czasowych) przyszłych przepływów kapitałowych i odsetkowych (włączając pierwotne średnie marże wg głównych walut i przedziałów czasowych) w terminach kontraktowych.
Zobowiązania z tytułu emisji strukturyzowanych dłużnych papierów wartościowych
Zobowiązania z tytułu emisji strukturyzowanych dłużnych papierów wartościowych – bankowe papiery wartościowe (BPW), wyceniane są do wartości godziwej zgodnie z opracowanym przez Bank modelem. W modelu tym obliczana jest cena obligacji zerokuponowej, która następnie powiększana jest o cenę opcji stanowiącej podstawę strategii wbudowanej w daną obligację strukturyzowaną.
Wartość godziwą dla pozostałych zobowiązań z tytułu emisji papierów dłużnych wyemitowanych przez Bank (obligacje (BKMO)) oszacowano na podstawie oczekiwanych przepływów pieniężnych przy zastosowaniu bieżących stóp procentowych uwzględniając wysokość marży na ryzyko kredytowe. Bieżący poziom marż został wyznaczony na podstawie ostatnio zawartych transakcji o podobnym ryzyku kredytowym.
Zobowiązania podporządkowane i pożyczki średnioterminowe
Wartość godziwa tego rodzaju instrumentów finansowych została oszacowana na podstawie modelu stosowanego do wyznaczania wartości rynkowej obligacji o zmiennym oprocentowaniu przy bieżącym poziomie stóp rynkowych i historycznej marży na ryzyko kredytowe. Podobnie jak w przypadku portfela kredytowego Bank uwzględnia poziom marży pierwotnej jako składnika kosztu finansowania średnioterminowego pozyskanego w przeszłości w relacji do bieżącego poziomu marż dla podobnych instrumentów, o ile można je wiarygodnie określić. Ze względu na brak płynnego rynku pożyczek średnioterminowych jako punktu odniesienia dla ustalenia obecnego poziomu marż, przyjęto marżę historyczną.
Poniższa tabela przedstawia wyniki opisanych wyżej analiz wg stanu na 31.12.2018 roku (tys. zł):
Nota | Wartość bilansowa | Wartość godziwa | |
---|---|---|---|
AKTYWA WYCENIANE WG ZAMORTYZOWANEGO KOSZTU | |||
Instrumenty dłużne | 22 | 44 884 | 45 631 |
Lokaty oraz kredyty i pożyczki udzielone bankom i innym instytucjom monetarnym | 22 | 731 252 | 731 163 |
Kredyty i pożyczki udzielone klientom* | 21 | 51 461 155 | 50 070 672 |
ZOBOWIĄZANIA WYCENIANE WEDŁUG ZAMORTYZOWANEGO KOSZTU | |||
Zobowiązania wobec banków i innych instytucji monetarnych | 31 | 1 788 857 | 1 791 378 |
Zobowiązania wobec klientów | 32 | 66 243 769 | 66 245 865 |
Wyemitowane dłużne papiery wartościowe | 34 | 809 679 | 811 734 |
Zobowiązania podporządkowane | 35 | 701 883 | 695 468 |
(*) Negatywny efekt wyceny portfela kredytowego do wartości godziwej jest w głównej mierze spowodowany wzrostem marż kredytowych. Stosowana przez Bank metodologia wyceny portfela kredytowego zakłada, że bieżące marże w najlepszy sposób odzwierciedlają istniejące warunki rynkowe i sytuację ekonomiczną. Analogiczna zasada jest szeroko stosowana do wyceny nienotowanych na aktywnych rynkach papierów dłużnych. W efekcie, paradoksalnie zawsze, kiedy marże na nowych kredytach rosną, spada wartość godziwa „starego” portfela kredytowego.
Modele zastosowane do wyznaczenia wartości godziwej instrumentów finansowych wymienionych w powyższej tabeli nieujmowanych według wartości godziwej w bilansie Grupy, wykorzystują techniki wyceny oparte na parametrach niepochodzących z rynku. W związku z tym, zaliczane są do trzeciej kategorii wyceny.
Poniższa tabela przedstawia dane wg stanu na 31.12.2017 roku (tys. zł):
Nota | Wartość bilansowa | Wartość godziwa | |
---|---|---|---|
AKTYWA | |||
Lokaty oraz kredyty i pożyczki udzielone bankom i innym instytucjom monetarnym | 22 | 254 205 | 254 152 |
Kredyty i pożyczki udzielone klientom | 21 | 47 411 078 | 45 818 564 |
ZOBOWIĄZANIA | |||
Zobowiązania wobec banków i innych instytucji monetarnych | 31 | 2 353 131 | 2 355 464 |
Zobowiązania wobec klientów | 32 | 57 273 255 | 57 270 753 |
Wyemitowane dłużne papiery wartościowe | 34 | 1 156 473 | 1 161 524 |
Zobowiązania podporządkowane | 35 | 701 971 | 701 956 |
Poniższa tabela przedstawia wartości bilansowe instrumentów wycenianych do wartości godziwej usystematyzowane według zastosowanej techniki określania wartości godziwej:
Nota | Kwotowania aktywnego rynku | Techniki wyceny w oparciu o parametry pochodzące z rynku | Techniki wyceny z wykorzystaniem istotnych parametrów niepochodzących z rynku | |
---|---|---|---|---|
Poziom 1 | Poziom 2 | Poziom 3 | ||
AKTYWA | ||||
Aktywa finansowe przeznaczone do obrotu | 18 | |||
Wycena instrumentów pochodnych | 59 071 | 38 008 | ||
Instrumenty kapitałowe | 104 | |||
Instrumenty dłużne | 693 242 | |||
Aktywa finansowe inne niż przeznaczone do obrotu obowiązkowo wyceniane według wartości godziwej przez rachunek zysków i strat | 19 | |||
Instrumenty kapitałowe | 21 609 | |||
Instrumenty dłużne | 43 187 | |||
Kredyty i pożyczki | 1 250 525 | |||
Aktywa finansowe wyceniane według wartości godziwej przez inne całkowite dochody | 20 | |||
Instrumenty kapitałowe | 257 | 29 042 | ||
Instrumenty dłużne | 20 504 839 | 1 599 800 | ||
Instrumenty pochodne – rachunkowość zabezpieczeń | 23 | 125 501 | ||
PASYWA | ||||
Zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu | 30 | |||
Wycena instrumentów pochodnych | 65 568 | 38 162 | ||
Pozycje krótkie | 123 754 | |||
Instrumenty pochodne – rachunkowość zabezpieczeń | 23 | 376 811 |
Nota | Poziom 1 | Poziom 2 | Poziom 3 | |
---|---|---|---|---|
AKTYWA | ||||
Aktywa finansowe przeznaczone do obrotu | 18 | |||
Wycena instrumentów pochodnych | 139 734 | 45 146 | ||
Instrumenty kapitałowe | 102 | |||
Instrumenty dłużne | 338 359 | |||
Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży | 20 | |||
Instrumenty kapitałowe | 329 | 29 632 | ||
Instrumenty dłużne | 12 891 592 | 6 077 287 | 47 976 | |
Instrumenty pochodne – rachunkowość zabezpieczeń | 23 | 885 880 | ||
PASYWA | ||||
Zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu | 30 | |||
Wycena instrumentów pochodnych | 138 371 | 44 218 | ||
Pozycje krótkie | 0 | |||
Instrumenty pochodne – rachunkowość zabezpieczeń | 23 | 176 853 |
Stosując kryterium techniki wyceny Grupa na dzień 31.12.2018 r. klasyfikowała do kategorii 3 następujące instrumenty finansowe:
W okresie sprawozdawczym Grupa nie dokonywała transferów instrumentów finansowych pomiędzy technikami wyceny do wartości godziwej.
Zmiany stanu wartości godziwych instrumentów wycenianych w oparciu o techniki wyceny z wykorzystaniem istotnych parametrów niepochodzących z rynku w roku 2018 przedstawia poniższa tabela (w tys. zł):
Opcje na indeksy | Opcje wbudowane w emitowane papiery dłużne i depozyty | Akcje i udziały | Instrumenty dłużne | Kredyty i pożyczki | |
---|---|---|---|---|---|
Stan na 31.12.2017 | 43 159 | (42 231) | 29 632 | 47 976 | 0 |
Korekty/reklasyfikacje z tytułu wdrożenia MSSF9 | 0 | 0 | 15 403 | (18 344) | 1 099 841 |
Stan na 1 stycznia 2018 | 43 159 | (42 231) | 45 035 | 29 632 | 1 099 841 |
Rozliczenie / sprzedaż / zakup | (6 287) | 5 611 | 2 515 | 0 | 72 009 |
Zmiana wyceny ujęta w kapitale własnym | 0 | 0 | 3 095 | 0 | 0 |
Przychody z tytułu odsetek i przychody o podobnym charakterze | 0 | 0 | 0 | 0 | 98 605 |
Wynik z tytułu aktywów i zobowiązań finansowych przeznaczonych do obrotu | (1 442) | 1 036 | 0 | 0 | 0 |
Wynik z tytułu aktywów finansowych nieprzeznaczonych do obrotu wycenianych obowiązkowo według wartości godziwej przez wynik finansowy | 0 | 0 | 0 | 13 555 | (19 930) |
Wynik z pozycji wymiany | 0 | 0 | 6 | 0 | 0 |
Stan na 31.12.2018 | 35 430 | (35 584) | 50 651 | 43 187 | 1 250 525 |
Dla opcji na indeksy zawieranych na nieaktywnym rynku oraz opcji walutowych Grupa zawiera jednocześnie transakcje zamykające back–to-back na rynku międzybankowym, w rezultacie element szacowanego ryzyka kredytowego nie ma wpływu na wynik finansowy.
Oszacowany przez Grupę wpływ korekt z tytułu ryzyka kredytowego kontrahenta nie był znaczący z punktu widzenia poszczególnych transakcji pochodnych zawartych przez Bank. W konsekwencji, Bank nie uznaje wpływu nieobserwowalnych danych wejściowych użytych do wyceny transakcji pochodnych za znaczący i zgodnie z postanowieniami MSSF 13.73 nie klasyfikuje takich transakcji do 3 poziomu hierarchii wartości godziwej.
Opcje na indeksy | Opcje wbudowane w emitowane papiery dłużne i depozyty | Akcje i udziały | Instrumenty dłużne | |
---|---|---|---|---|
Stan na 1 stycznia 2017 | 26 199 | (26 116) | 24 445 | 53 689 |
Rozliczenie/sprzedaż/zakup | 10 998 | (10 398) | 0 | (5 741) |
Zmiana wyceny ujęta w kapitale własnym | 0 | 0 | 5 187 | 0 |
Zmiana wyceny ujęta w Rachunku zysków i strat (w tym naliczenie odsetek) | 5 962 | (5 717) | 0 | 28 |
Stan na 31 grudnia 2017 | 43 159 | (42 231) | 29 632 | 47 976 |