Wartość godziwa
Najlepszym odzwierciedleniem wartości godziwej instrumentów finansowych jest ich wartość rynkowa, która jest możliwa do otrzymania w przypadku sprzedaży aktywa lub do zapłaty w przypadku transferu zobowiązania w korzystnej dla obu stron transakcji rynkowej (cena wyjścia). W przypadku wielu produktów i transakcji, dla których wartość rynkowa wzięta bezpośrednio z kwotowań aktywnego rynku (marking-to-market) nie jest dostępna, wartość godziwa musi być szacowana za pomocą wewnętrznych modeli opartych na dyskontowaniu przepływów finansowych (marking-to-model). Przepływy finansowe dla różnych instrumentów są wyznaczane zgodnie z ich indywidualną charakterystyką, a czynniki dyskontujące uwzględniają zmiany w czasie zarówno rynkowych stóp procentowych, jak i marż.
Zgodnie z MSSF 13 „Wycena wartości godziwej” Grupa stosuje techniki wyceny, które są odpowiednie do okoliczności i w przypadku których są dostępne dostateczne dane do wyceny wartości godziwej, przy maksymalnym wykorzystaniu odpowiednich obserwowalnych danych wejściowych i minimalnym wykorzystaniu nieobserwowalnych danych wejściowych, a mianowicie:
1 – wycena oparta o dane w pełni obserwowalne (kwotowania aktywnego rynku);
2 – modele wyceny wykorzystujące informacje niestanowiące danych z poziomu 1, ale obserwowalne bezpośrednio lub pośrednio;
3 – modele wyceny wykorzystujące dane nieobserwowalne (niepochodzące z aktywnego rynku).
Techniki wyceny przyjęte do ustalenia wartości godziwej są stosowane w sposób ciągły. Zmiana techniki wyceny skutkująca przeniesieniem pomiędzy powyższymi metodami następuje, gdy:
- transfer z metody 1 do 2 ma miejsce, gdy dla instrumentów finansowych wycenianych według metody 1 na dany dzień bilansowy nie są dostępne kwotowania aktywnego rynku (a uprzednio były);
- transfer z metody 2 do 3 ma miejsce, gdy dla instrumentów finansowych wycenianych według metody 2 na dany dzień bilansowy uwzględniany w wycenie udział parametrów niepochodzących z rynku stał się istotny (a uprzednio był nieistotny).
Instrumenty finansowe nie ujmowane w bilansie według wartości godziwej +
Wszystkie modelowe oszacowania zawierają pewną dozę arbitralności i dlatego odzwierciedlają wyłącznie wartość instrumentów, dla których zostały stworzone. W tych warunkach prezentowane wartości różnic między wartościami godziwymi i bilansowymi nie mogą być rozumiane jako korekty wartości ekonomicznej Grupy. Wartość godziwa tych instrumentów jest wyznaczana wyłącznie w celu wypełnienia wymogów prezentacyjnych określonych przez MSSF 13 i MSSF 7.
Główne założenia i metody zastosowane do oszacowania wartości godziwej aktywów i pasywów Grupy są następujące:
Należności i zobowiązania wobec banków
Wartość godziwa tych instrumentów finansowych została wyznaczona poprzez zdyskontowanie bieżącymi stopami przyszłych przepływów kapitałowych i odsetkowych przy założeniu ich wystąpienia w terminach kontraktowych.
Kredyty i pożyczki udzielone klientom
Wartość godziwa instrumentów tego rodzaju bez określonego harmonogramu spłat, ze względu na ich krótkoterminowy charakter oraz stabilną w czasie politykę Grupy w odniesieniu do tego portfela, jest zbliżona do wartości bilansowej.
Dla zmienno-procentowych produktów leasingowych wartość godziwą oszacowano poprzez skorygowanie wartości bilansowej o zdyskontowane przepływy wynikające z różnicy marż.
Wartość godziwa instrumentów o określonym terminie zapadalności została oszacowana poprzez zdyskontowanie związanych z nimi przepływów finansowych w terminach i na warunkach wynikających z umów przy zastosowaniu bieżących stóp zero kuponowych oraz marż na ryzyko kredytowe.
W przypadku kredytów mieszkaniowych, ze względu na ich długoterminowy charakter, do oszacowania przyszłych przepływów finansowych dodatkowo zostały uwzględnione: efekt wcześniejszej spłaty oraz ryzyko płynności w walutach obcych.
Zobowiązania wobec klientów
Wartość godziwa tego rodzaju instrumentów bez terminu wymagalności lub o terminie wymagalności do 30 dni została uznana przez Grupę za zbliżoną do wartości bilansowej.
Wartość godziwa instrumentów o terminie wymagalności ponad 30 dni została wyznaczona poprzez zdyskontowanie bieżącymi stopami (włączając bieżące średnie marże wg głównych walut i przedziałów czasowych) przyszłych przepływów kapitałowych i odsetkowych (włączając pierwotne średnie marże wg głównych walut i przedziałów czasowych) w terminach kontraktowych.
Zobowiązania z tytułu emisji strukturyzowanych dłużnych papierów wartościowych
Zobowiązania z tytułu emisji strukturyzowanych dłużnych papierów wartościowych – bankowe papiery wartościowe (BPW), wyceniane są do wartości godziwej zgodnie z opracowanym przez Bank modelem. W modelu tym obliczana jest cena obligacji zerokuponowej, która następnie powiększana jest o cenę opcji stanowiącej podstawę strategii wbudowanej w daną obligację strukturyzowaną.
Wartość godziwą dla pozostałych zobowiązań z tytułu emisji papierów dłużnych wyemitowanych przez Bank (obligacje (BKMO)) oszacowano na podstawie oczekiwanych przepływów pieniężnych przy zastosowaniu bieżących stóp procentowych uwzględniając wysokość marży na ryzyko kredytowe. Bieżący poziom marż został wyznaczony na podstawie ostatnio zawartych transakcji o podobnym ryzyku kredytowym.
Zobowiązania podporządkowane i pożyczki średnioterminowe
Wartość godziwa tego rodzaju instrumentów finansowych została oszacowana na podstawie modelu stosowanego do wyznaczania wartości rynkowej obligacji o zmiennym oprocentowaniu przy bieżącym poziomie stóp rynkowych i historycznej marży na ryzyko kredytowe. Podobnie jak w przypadku portfela kredytowego Bank uwzględnia poziom marży pierwotnej jako składnika kosztu finansowania średnioterminowego pozyskanego w przeszłości w relacji do bieżącego poziomu marż dla podobnych instrumentów, o ile można je wiarygodnie określić. Ze względu na brak płynnego rynku pożyczek średnioterminowych jako punktu odniesienia dla ustalenia obecnego poziomu marż, przyjęto marżę historyczną.
Poniższa tabela przedstawia wyniki opisanych wyżej analiz na dzień 31 grudnia 2016 roku (tys. zł):
Pasek przewijania
znajduje się pod tabelą
| AKTYWA | Nota | Wartość bilansowa | Wartość godziwa |
|---|---|---|---|
| Kredyty i pożyczki udzielone innym bankom | 15 | 1 267 811 | 1 267 563 |
| Kredyty i pożyczki udzielone klientom * | 18 | 47 020 043 | 45 238 237 |
| ZOBOWIĄZANIA | Nota | Wartość bilansowa | Wartość godziwa |
| Zobowiązania wobec banków | 26 | 1 270 745 | 1 271 762 |
| Zobowiązania wobec klientów | 28 | 55 875 609 | 55 876 129 |
| Zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych | 30 | 1 313 836 | 1 319 294 |
| Zobowiązania podporządkowane | 34 | 664 004 | 657 787 |
* – Negatywny efekt wyceny portfela kredytowego do wartości godziwej jest w głównej mierze spowodowany wzrostem marż kredytowych. Stosowana przez Bank metodologia wyceny portfela kredytowego zakłada, że bieżące marże w najlepszy sposób odzwierciedlają istniejące warunki rynkowe i sytuację ekonomiczną. Analogiczna zasada jest szeroko stosowana do wyceny nie notowanych na aktywnych rynkach papierów dłużnych. W efekcie, paradoksalnie zawsze, kiedy marże na nowych kredytach rosną, spada wartość godziwa „starego” portfela kredytowego.
Modele zastosowane do wyznaczenia wartości godziwej instrumentów finansowych wymienionych w powyższej tabeli nieujmowanych według wartości godziwej w bilansie Grupy, wykorzystują techniki wyceny oparte na parametrach niepochodzących z rynku. W związku z tym, zaliczane są do trzeciej kategorii wyceny.
Poniższa tabela przedstawia dane wg stanu na dzień 31 grudnia 2015 roku (tys. zł):
Pasek przewijania
znajduje się pod tabelą
| AKTYWA | Nota | Wartość bilansowa | Wartość godziwa |
| Kredyty i pożyczki udzielone innym bankom | 15 | 2 348 754 | 2 349 004 |
| Kredyty i pożyczki udzielone klientom | 18 | 46 369 381 | 44 424 947 |
| ZOBOWIĄZANIA | Nota | Wartość bilansowa | Wartość godziwa |
| Zobowiązania wobec banków | 26 | 1 443 921 | 1 445 700 |
| Zobowiązania wobec klientów | 28 | 52 810 389 | 52 811 390 |
| Zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych | 30 | 1 134 250 | 1 142 718 |
| Zobowiązania podporządkowane | 34 | 639 631 | 633 781 |
Instrumenty finansowe ujmowane w bilansie według wartości godziwej +
Poniższa tabela przedstawia wartości bilansowe instrumentów wycenianych do wartości godziwej usystematyzowane według zastosowanej techniki określania wartości godziwej:
Dane w tys. zł., stan na 31.12.2016
Pasek przewijania
znajduje się pod tabelą
| nota | Kwotowania aktywnego rynku | Techniki wyceny w oparciu o parametry pochodzące z rynku | Techniki wyceny z wykorzystaniem istotnych parametrów nie pochodzących z rynku | |
|---|---|---|---|---|
| AKTYWA | ||||
| Aktywa finansowe wyceniane do wartości godziwej przez Rachunek zysków i strat (przeznaczone do obrotu) | 16 | |||
| – instrumenty pochodne | 210 466 | 27 633 | ||
| – papiery dłużne | 314 476 | |||
| – akcje i udziały | 110 | |||
| Instrumenty pochodne zabezpieczające | 17 | 17 934 | ||
| Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży | 19 | |||
| – papiery dłużne | 14 368 869 | 2 669 700 | 53 688 | |
| – akcje i udziały | 280 | 200 | 24 445 | |
| PASYWA | ||||
| Zobowiązania finansowe wyceniane do wartości godziwej przez Rachunek zysków i strat (przeznaczone do obrotu) | 27 | |||
| – instrumenty pochodne oraz zobowiązania z tytułu krótkiej sprzedaży papierów wartościowych | 106 853 | 193 716 | 27 550 | |
| Instrumenty pochodne zabezpieczające | 17 | 1 149 653 |
Dane w tys. zł., stan na 31.12.2015
Pasek przewijania
znajduje się pod tabelą
| nota | Kwotowania aktywnego rynku | Techniki wyceny w oparciu o parametry pochodzące z rynku | Techniki wyceny z wykorzystaniem istotnych parametrów nie pochodzących z rynku | |
|---|---|---|---|---|
| AKTYWA | ||||
| Aktywa finansowe wyceniane do wartości godziwej przez Rachunek zysków i strat (przeznaczone do obrotu) | 16 | |||
| – instrumenty pochodne | 293 955 | 42 289 | ||
| – papiery dłużne | 408 572 | |||
| – akcje i udziały | 1 682 | |||
| Instrumenty pochodne zabezpieczające | 17 | 70 833 | ||
| Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży | 19 | |||
| – papiery dłużne | 9 375 707 | 4 198 776 | 73 251 | |
| – akcje i udziały | 252 | 213 075 | ||
| PASYWA | ||||
| Zobowiązania finansowe wyceniane do wartości godziwej przez Rachunek zysków i strat (przeznaczone do obrotu) | 27 | |||
| – instrumenty pochodne oraz zobowiązania z tytułu krótkiej sprzedaży papierów wartościowych | 283 618 | 42 658 | ||
| Instrumenty pochodne zabezpieczające | 17 | 2 132 053 |
Stosując kryterium techniki wyceny Grupa zaklasyfikowała do kategorii 3 następujące instrumenty finansowe:
- opcje na indeksy oraz opcje walutowe; transakcje opcyjne są wyceniane według wartości godziwej z zastosowaniem modeli do wyceny opcji, wycena modelowa uzupełniana jest o wpływ na wartość godziwą szacunkowego parametru ryzyka kredytowego;
- obligacje komunalne; wartość godziwą wylicza się na podstawie zdyskontowanych przepływów pieniężnych z uwzględnieniem parametru ryzyka kredytowego;
- akcje uprzywilejowane VISA Incorporation w ilości 21 493 szt., sposób oszacowania wartości godziwej tych akcji został opisany w Rozdziale 13, nota 19).
W okresie sprawozdawczym Grupa nie dokonywała transferów instrumentów finansowych pomiędzy technikami wyceny do wartości godziwej.
Zmiany stanu wartości godziwych instrumentów wycenianych w oparciu o techniki wyceny z wykorzystaniem istotnych parametrów nie pochodzących z rynku w roku 2016 przedstawia poniższa tabela (dane w tys. zł.):
Pasek przewijania
znajduje się pod tabelą
| Opcje na indeksy | Opcje wbudowane w emitowane papiery dłużne i depozyty | Opcje walutowe | Obligacje komunalne | Akcje i udziały | |
|---|---|---|---|---|---|
| Stan na 1 stycznia 2016 | 38 273 | (38 642) | 0 | 73 251 | 213 075 |
| Rozliczenie/sprzedaż/zakup | (4 088) | 4 373 | 0 | (19 720) | (190 233) |
| Zmiana wyceny ujęta w kapitale własnym | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 603 |
| Zmiana wyceny ujęta w Rachunku zysków i strat (w tym: naliczenie odsetek) | (7 986) | 8 153 | 0 | 157 | 0 |
| Stan na 31 grudnia 2016 | 26 199 | (26 116) | 0 | 53 688 | 24 445 |
Dla opcji na indeksy zawieranych na nieaktywnym rynku oraz opcji walutowych Grupa zawiera jednocześnie transakcje zamykające back–to-back na rynku międzybankowym, w rezultacie element szacowanego ryzyka kredytowego nie ma wpływu na wynik finansowy.
Oszacowany przez Grupę wpływ korekt z tytułu ryzyka kredytowego kontrahenta nie był znaczący z punktu widzenia poszczególnych transakcji pochodnych zawartych przez Bank. W konsekwencji, Bank nie uznaje wpływu nieobserwowalnych danych wejściowych użytych do wyceny transakcji pochodnych za znaczący i zgodnie z postanowieniami MSSF 13.73 nie klasyfikuje takich transakcji do 3 poziomu hierarchii wartości godziwej.